عقلانیت فلسفی – فقهی در حوزه های علمیه ظهور پیدا کرده است

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به وجود سه وجه عقلانیت در فقه شیعه گفت: این سه یعنی عقلانیت تطبیقی، تفکیکی و فلسفی است که در گذر زمان  بالیده اند، از نظر اجتهادی این سه وجه عقلانی قابل برنامه ریزی، برجسته سازی، فعال سازی و تکامل پذیری می باشند.

به گزارش پایگاه خبری رهپویان قم ،آیت الله احمد مبلغی در کنفرانس بین المللی هزار سال مدرسه شیعه در کشور آلمان خاطرنشان کرد:به تازگی در حوزه های علمیه شیعه عقلانیت فلسفه فقهی ظهور کرده وحرکتی فلسفی علمی را به سمت محورهای مهمی پیرامون فقه مانند بررسی روش استنباط در چارچوب بازسازی وعمق بخشی به آن گشوده است.

عقلانیت تطبیقی:

وی گفت: عقلانیت تطبیقی به معنای عقلانیت انسجام حاصل از تطبیق قواعد بر جزئیات است که در صورت تکثیر قواعد، دامنه این انسجام تا آنجا به پیش می رود که عمده دانش فقه را در بر می گیرد و آن را به سمت همبستگی هر چه بیشتر سوق می دهد.

وی ادامه داد: قواعد نقطه های مهم، سرفصل ها و گلوگاه های دانش فقه را تشکیل می دهند که حامل های انسجام بخشی و منطق بخشی به فقه هستند.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی یادآورشد: اگر قواعد فقهی واجد سه وصف”رابطه طولی و هرمی”،  “گستردگی دامنه” و “برخورداری از مضامین ناظر به واقعیت های زندگی” باشند، سطح بالایی از عقلانیت تطبیقی در فقه شکل می گیرد.

آیت الله مبلغی گفت: هم منابع فقه شیعه و هم بدنه فقه حاوی ادبیات و مضامینی است که بر وجود قواعد بیشمار از یک طرف، دارای رابطه طولی از طرف دیگر و دارای نقش انعطاف بخش در قبال زندگی از سوی سوم دلالت دارند.

وی ادامه داد: ما باید قواعد فقهی را به سمت یک سازمان و ساختار هرمی بر اساس منابع شیعی و برخی نگاه ها و ادبیات شیعه، ارتقا بدهیم.

آیت الله مبلغی با بیان اینکه عقلانیت تطبیقی در فقه شیعه به واقع از نوعی هرمی است که باید آن بازسازی کرد، گفت: دانش بر اساس قواعد هرمی به شدت به هم پیوسته می شود وبا برخورداری از یک منطق، خود را از هم گسیختگی در مسیر توسعه یابی دور نگه می دارد.

* عقلانیت تفکیکی

آیت الله مبلغی گفت: عقلانیت تفکیکی عقلانیتی است که عمدتا ناشی از وجود و حضور “تفکیک های روشی مختلف” در استنباط است، که به مثابه روحی در فقه شیعه، جریان یافته است.

وی افزود:عقلانیت تفکیکی داری از یک سو اصول را به سمت تحلیل، توسعه و تولید قواعد به پیش می برد و از سوی دیگر مواجهه دانش فقه را با پدیده های بیرونی، یک مواجهه دقیق مرز گذار، تفکیک کننده و تمایزگذارنده قرار می دهد.

عضو مجلس خبرگان رهبری یادآورشد: تفکیک مرزهای موضوعات از یگدیگر، تفکیک بین ظن مستند و غیرمستند، تفکیک بین امارات و اصول، تفکیک بین احکام اولی و ثانوی و … نمونه های قابل توجهی از تفکیک های صورت گرفته در اجتهاد شیعی است.

آیت الله مبلغی خاطرنشان کرد: تا حدودی می توان رد پای اجتهاد تفکیک گرا را در استنباط پاره ای از مسائل مستحدثه نیز یافت که در نگاه به این مسائل از خود نقش مثبت نشان داده است، اما حقیقت این است که اجتهاد تفکیک گرا هنوز راه نارفته بسیار دارد تا به نقطه برجسته برسد.

وی گفت: در اجتهاد تفکیک گرا، ظرفیت بسیار عمیق روشی نهفته است که هنوز به خوبی و درستی شناخته نشده است و برای حل مسائل مهم اجتماعی قابل بکارگیری است.

آیت الله مبلغی گفت: اگر اجتهاد تفکیک گرا به درستی شناخته و مستقر گردد دیگر مسائل مستحدثه را بر مسائل گذشته به خاطر صرف وجود شباهت های صوری با آن ها حمل و قیاس نمی کنیم و به صدور حکم به حرمت و یا حلیت نسبت به آنها سریع مبادرت نمی ورزیم،  بلکه استنباط را در چارچوب یک نگاه تفکیک گرا به سمت شناخت مولفه های ویژه موضوع جدید سوق می دهیم.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: اجتهاد تفکیک گرا یک هسته ای در فقه شیعه است که هنوز نمادها، نمودها و جلوه های آن به کامل ظهور نیافته است، با اجتهاد تفکیک گرا می توانیم در قبال مسائل اجتماعی یک نگاه دقیق تر و اساسی تر داشته باشیم.

*عقلانیت فلسفی

 وی با اشاره به این که دو نوع “عقلانیت فلسفی معطوف به فقه” تا به حال در شیعه شکل گرفته است، گفت: نوع اول،  فلسفه حکم است که تحت عنوان علل الشرائع در شیعه شکل گرفته است.

وی گفت: از رهگذر نگاه تحلیلی می توان علل الشرائع وارد در ادبیات شیعی را به  پنج سنخ فسلفه حکمیِ کلان تقسیم کرد،  و آن نزدیک شدن به خداوند، تنظیم روابط میان انسان ها”، ایجاد روابط اخلاقی، ایجاد آسانی در زندگی و رهایی از عذاب اخروی است که اهل سنت نیز مشابه آن را هم دارند.

آیت الله مبلغی اظهار داشت: به تازگی در حوزه های علمیه شیعه عقلانیت فلسفه فقهی ظهور کرده وحرکتی فلسفی علمی را به سمت  محورهای مهمی پیرامون فقه مانند بررسی روش استنباط در چارچوب بازسازی و عمق بخشی به آن گشوده است.

آیت الله مبلغی گفت: شناسایی ظرفیت های اخلاقی و انسانی فقه و تقویت روشمند آن در چارچوب مبانی این دانش، تقویت رویکرد به واقعیت ها، (فقه واقعه گرا) و تعمیق روش موضوع شناسی از فواید این عقلانیت است.

وی ادامه داد: اگر بحث فلسفه فقه پابگیرد، دانش فقه در آستانه تعمیق  دو عقلانیت اخلاقی و اجتماعی قرار می گیرد.

تعمیق فقه با توصیه های خارج از چارچوب های مسلم فقهی به انجام نمی رسد. فقه باید تحولی مبتنی بر خود پیدا کند وظرفیت های خود را ابراز کند

آیت الله مبلغی گفت: فقه باید اجتماعی شود، و این یک مسیر تکاملی است.

در کنفرانس هزار سال مدرسه شیعه اندیشمندان و محققانی از ایران، مصر، عراق و کشورهای اروپایی حضور دارند.